برچسب: فیلترینگ اینترنت

کتاب «سایفرپانک: آزادی و آینده اینترنت یا Cypherpunks: Freedom and the Future of the Internet» را حدود یک سال پیش خریده بودم و در لیست کتاب‌هایی بود که باید هر چه زودتر می‌خواندم چون موضوع کتاب یکی از محبوب‌ترین موضوع‌های من است. این کتاب که نام جولیان آسانژ را به عنوان نویسنده با خود به یدک می‌کشد، در نگاه اول کتاب جذابی به نظر می‌رسید اما با خواندن فصل اول آن دیدگاهم به صورت کامل در مورد آن عوض شد و از یک کتاب هیجان‌انگیز به یک کتاب زیر حد متوسط رسید!

دلیل این اتفاق هم به ساختار کلی کتاب بازمی‌گردد که این کتاب در حقیقت کتاب نیست بلکه متن گفتگوی ۴ نفر است که تحت عنوان یک کتاب چاپ شده است! مثلا فرض کنید که شما با چهار نفر در حال گپ هستید و سپس متن کامل آن گپ را به عنوان کتاب منتشر می‌کنید.

همانگونه که گفتم این کتاب حاوی متن صحبت‌های ۴ فردی است که در دنیای اینترنت حرف‌های زیادی برای گفتن دارند؛ این ۴ نفر عبارتند از: جولیان آسانژ که با وب‌سایت ویکی‌لیکس و انتشار اسناد محرمانه دولت آمریکا به شهرت جهانی رسید، جیکوب اپلبام که یکی از افرادی اصلی توسعه‌دهنده پروژه تور (Tor)‌ است، جرمی زیمرمن که یکی از افراد پرسابقه در زمینه دفاع از آزادی اینترنت است و اندی مولر هکر آلمانی که یکی از اعضای پرسابقه کلوب کامپیوتری هرج و مرج (Chaos Computer Club) بوده است.

در این کتاب این ۴ نفر به نکات جالبی در مورد دسترسی آزاد اطلاعات، آزادی دسترسی به اینترنت و… می‌پردازند که بسیاری از آنها برای اکثر کاربران ایرانی ممکن است رادیکال به نظر برسد. مثلا در بخشی از این کتاب در مورد سانسور اینترنت صحبت می‌شود و در آن هر ۴ نفر بر روی این نکته اتفاق نظر دارند که اینترنت به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی نباید سانسور شود و کاربران اینترنت باید این قدرت را داشته باشند که چه چیزی را مشاهده کنند و چه چیزی را نه. یا آنکه در بخشی دیگر به این نکته اشاره می‌شود که اکثر مقامات و افراد در مورد جنگ سایبری حرف می‌زنند در حالی که هیچ کس، حتی یک نفر در مورد صلح سایبری سخنی نمی‌گوید.

علاوه بر این در بخشی از کتاب به نکته‌ای جالب اشاره می‌شود که توسط مسئولین ایران هم برای توجیه سانسور اینترنت بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد: اینترنت باید برای مقابله با بچه‌خواهی، تروریسم، پولشویی و موارد مخدر کنترل و سانسور شود.

خلاصه کلام آنکه هر چند که نام آسانژ بر روی این کتاب خورده است، اما خواندن و نخواندن آن آنقدرها فرقی نمی‌کند چون هیچ نکته مهم فلسفی‌ای در این کتاب نمی‌آموزید و تنها متن گفتگوی چهار نفر را می‌خوانید.

کتاب‌هایی دیگری که خوانده‌ام و در مورد آنها نوشته‌ام را اینجا می‌توانید ببینید.

داستان سانسور اینترنت و قطع دسترسی کاربران ایران به سرویس‌های مختلف داستانی است که دیگر عالم و آدم در مورد آن خبر دارد و زمانی که در مورد آن صحبت می‌شود، نیاز به هیچ مقدمه‌چینی‌ای نیست! برای همین بدون اینکه به مقدمه بپردازم، مستقیم سر اصل داستان می‌روم و به سوال عنوان این پست پاسخ می‌دهم که «فیلترینگ اینترنت در ایران به کجا می‌رود؟»

از نگاه من در یک سال اخیر و با رشد بیش از پیش تلفن‌های هوشمند در میان کاربران ایرانی، توجه مسئولین سانسورچی بیش از پیش به سمت تلفن‌های هوشمند رفته است به گونه‌ای که این روزها اخبار خیلی کمی در مورد فیلتر شدن فلان وب‌سایت به گوش می‌رسد و بیشتر اخبار سانسور مربوط به اپلیکیشن‌های مختلف است.

برای اثبات این ادعا هم می‌توان به گزارش‌های مختلفی که در مورد وضعیت فیلترینگ اینترنت در ایران و همچنین اخبار مرتبط به این موضوع منتشر می‌شود نگاه کرد و آن را با سال‌های گذشته مقایسه کرد. مثلا تنها کافی است که شش ماه آخر ریاست جمهوری احمدی‌نژاد را با شش ماه اول ریاست جمهوری روحانی مقایسه کرد و دید که چگونه در شش ماه آخر احمدی‌نژاد تمرکز ساختار سانسور ایران بر روی وب‌سایت‌های مختلف بوده است و با روی کار آمد دولت روحانی، این تمرکز به شدت به سمت اپلیکیشن‌های مختلف رفته است.

این تغییر جهت دوستان فیلترچی را می‌توان به دلایل مختلف مانند افزایش محبوبیت تلفن‌های هوشمند، افزایش محبوب اپلیکیشن مختلف (که به صورت جهانی است) و… توجیه کرد اما آنچه که از نظر من دارای اهمیت است این نکته است که فیلترینگ اینترنت در ایران در حال تغییر است و این تغییر به شدت هر چه تمام‌تر انجام می‌شود به گونه‌ای که رسانه‌های حامی سانسور اینترنت در ایران نیز تمرکز خود را برای فیلتر کردن وب‌سایت‌های مختلف از دست داده‌اند و هم اکنون به صورت پیوسته در حال نوشتن مقالات مختلف بر علیه اپلیکیشن‌های مختلف مانند وایبر، واتس‌اپ، اینستاگرام و… هستند.

و اما پاسخ سوالی که عنوان این مطلب را به خود اختصاص داده است این نکته است که در ماه‌های آینده شاهد درگیری بیشتری میان دولت روحانی و کمیته فیلترینگ خواهیم بود و این دعواها به صورت‌های مختلف خود را نشان خواهد داد؛ مثلا جلوگیری دولت از مسدود شدن اپلیکیشن واتس‌اپ و یا بردن داستان مسدود شدن اینستاگرام به دادگاه را می‌توان نمونه‌هایی از این دعواها دانست.

شاید در انتها بد نباشد به این نکته هم اشاره کنم که داستان ایستادن دولت روحانی در مقابل مسدود شدن اپلیکیشن واتس‌اپ نشانه‌ای خوب بر این نکته است که دولت روحانی از افزایش قلع و قمع اپلیکیشن‌های مختلف احساس خطر کرده است.

فیلترینگ اینترنت به یکی از بحث‌های ثابت در ایران تبدیل شده است و با روی کار آمدن یک دولت جدید، برای مدتی حدس و گمان‌های مختلفی در مورد کاهش یا افزایش آن زده می‌شود و سپس وضعیت همانگونه که هست، باقی می‌ماند و کاربران با استفاده از ابزارهای دور زدن فیلترینگ یا همان فیلترشکن به وب‌سایت‌ها و محتوایی که به آن نیاز دارند دسترسی پیدا می‌کنند.

در طول این سالیان و به خصوص پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی و با آغاز فعالیت رئیس جمهور و وزیر امور خارجه در توییتر و فیس‌بوک، یکی از صحبت‌هایی که همواره در میان بوده است فرهنگ‌سازی در زمینه استفاده از اینترنت و نشان دادن جنبه‌های خوب سانسور اینترنت است!

اما در این میان آنچه که آنقدرها به آن توجه نشده است این نکته است که با فرض بهبود وضعیت سانسور اینترنت و حذف فیلتر بسیاری از سایت‌ها که براساس سلیقه کمیته فیلترینگ صورت گرفته است، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا کاربران ایرانی از فیلترشکن استفاده نخواهند کرد و بازی موش و گربه ۱۰ ساله میان مسئولین ایران و کاربران اینترنت به پایان خواهد رسید؟

از نگاه من پاسخ به این سوال منفی خواهد بود و علت آن هم به عدم اعتماد بین دولت و مردم باز می‌گردد. عدم اعتمادی که قبلا در این مطلب به آن اشاره کرده بودم و آن را یکی از عوامل عدم موفقیت سرویس‌های ایرانی خوانده بودم.

متاسفانه و با توجه به سیاست‌های غلطی که در سال‌های گذشته از سوی دولت‌ها و مسئولین مختلف ایران بر علیه کاربران ایرانی اعمال شده است، دیوار بی‌اعتمادی در میان آنها و دولت هر روز بلندتر از دیروز شده به گونه‌ای که اگر امروز وب‌سایتی رفع فیلتر شود، بسیاری از کاربران به دلیل عدم اعتماد به دولت و دستگاه‌های مسئول در بحث اینترنت، همچنان ترجیح می‌دهند از فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان برای دسترسی به آن وب‌سایت استفاده کنند.

از همین رو اگر بخواهیم به داستان فرهنگ‌سازی مسئله فیلترینگ در ایران به صورت بلند مدت نگاه کنیم (که مسئولین ایران به آن علاقه شدیدی دارند و در اکثر مصاحبه‌های خود حرف از فرهنگ‌سازی استفاده از اینترنت و نشان دادن جنبه‌های مثبت فیلترینگ می‌زنند)، باید بدانیم که بازی موش و گربه میان دولت و کاربران در ایران برای سالیان سال ادامه خواهد داشت زیرا زمانی کاربران به یک سیستم اعتماد می‌کنند که در آن مسائل شفاف  باشند و براساس قانون عمل شود که در ایران هیچ کدام از این دو مورد وجود ندارد.

در نتیجه، از نگاه من جنگ میان سانسورچی‌ها و کاربران اینترنت در ایران ادامه خواهد داشت و برنده نهایی هم کاربران خواهند بود، زیرا براساس تجربه‌های تاریخی آنچه که شکست می‌خورد، سانسور از هر نوع است.

یکی از موضوعاتی که بر حسب علاقه آن را دنبال می‌کنم، وضعیت فیلترینگ در دنیای اینترنت و به خصوص ایران است و به احتمال زیاد در ماه‌های اخیر از داستان مسدود شدن دسترسی به وی‌چت و همچنین مشکلاتی در استفاده از وایبر و اینستاگرام مطلع هستید.

در این مدت بحث‌های زیادی در مورد مسدود شدن اپلیکیشن‌های خارجی و راه‌اندازی نسخه‌های مشابه آنها در ایران صورت گرفته است که از آخرین نمونه آن می‌توان به لنزور، کپی ایرانی اپلیکیشن اینستاگرام اشاره کرد. علاوه بر این عبدالصمد خرم آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اینترنتی هم به شفافی از توقف مسدود شدن دسترسی به اپلیکیشن‌های موبایل تا زمان ایجاد نسخه‌های داخلی آن خبر داده است: «براساس تصمیمی که کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در زمان فیلتر کردن وی چت گرفته مقرر شد تا زمان تقویت نرم‌افزارهای مشابه داخلی، فیلتر شدن نرم‌افزارهای خارجی مذکور به تعویق بیفتد.»

حالا سوالی که در این میان پیش می‌آید این است که بر فرض ایجاد اپلیکیشن‌های مشابه ایرانی مانند وایبر، وی‌چت، اینستاگرام و… و مسدود شدن نسخه‌های غیرایرانی آن در ایران، آیا کاربران داخل کشور به سمت استفاده از نسخه‌های ایرانی حرکت خواهند کرد؟ و در نگاه کلان‌تر آیا ایران موفق می‌شود که نسخه چین را در ایران پیاده کند و سرویس‌ها مشابه ایرانی را با مسدود کردن سرویس‌های خارجی جایگزین کند؟

از نظر من پاسخ هر دو سوال بالا به دلایل مختلف خیر خواهند بود که در ادامه سعی می‌کنم به مهمترین دلایلم در این زمینه اشاره کنم.

۱- عدم اعتماد به دولت : اولین و مهمترین نکته‌ای که نباید فراموش کرد، عدم وجود اعتماد کافی به دولت است. این بدان معناست که هر زمان دولت ایران تلاش کرده است یک ایده و طرحی را به کاربران ایرانی معرفی کند، با سیاست‌های غلط و سعی در تحمیل کردن آنها، باعث شده است که کاربران در مقابل آن جبهه‌گیری کنند که در نهایت دولت به دلیل عدم استقبال، آن را به فراموشی سپرده است. علاوه بر این، مسائل سیاسی و قانون شکنی‌های  مختلفی که در طول سالیان گذشته روی داده است نیز خود مزید بر علت شده‌اند.

۲- عدم اعتماد به سرویس‌های ایرانی: دومین نکته که شاید اهمیت آن مانند نکته اول باشد، عدم وجود اعتماد میان کاربران و سرویس‌های ایرانی است که همین نکته به دلایل مختلفی مانند نبود قانون مدون، مسئولیت‌پذیری کم شرکت‌های ایران و… باز می‌گردد. به عنوان مثال در طول سال‌های اخیر بارها سرویس‌های مختلف ایرانی به دلایل مختلف و بدون اخطار قبلی کل سرویس خود را تعطیل کرده‌اند و یا آنکه تحت فشار نهادهای مختلف (به خصوص کمیته فیلترینگ) محبور به تغییر و حذف امکاناتی در سرویس خود شده‌اند. شاید خواندن این مطلب با عنوان «چرا وب‌سایت‌های به اشتراک‌گذاری محتوا در ایران موفق نخواهند بود؟» تا حدود زیادی به روشن شدن بیشتر این نکته کمک کند.

۳- عدم جذابیت سرویس‌های ایرانی: برای آنکه یک سرویس یا وب‌سایت در میان کاربران با استقبال خوبی مواجه شود، فاکتورهای گوناگونی باید لحاظ شوند که مهمترین آنها عدم فشار برای روی کاربران برای انجام دادن/ندادن یک کار است. به عنوان مثال به دلیل دیدگاه ایدئولوژیکی‌ای که در مورد اینترنت در میان مسئولین ایران وجود دارد، اینترنت حالت بی‌طرف (Netural) خود را در ایران از دست داده است و به محض آنکه یک سرویس ایرانی راه‌اندازی می‌شود، اکثر افراد به آن به عنوان ابزاری برای رصد شدن و جاسوسی نگاه می‌کنند. نگاهی که می‌تواند با سیاست‌های درست از بین برود، هر چند که تا زمانی که به اینترنت به عنوان ابزاری برای جنگ نرم نگاه شود، این داستان ادامه خواهد داشت.

سه دلیل بالا کلیاتی از آنچه هستند که در این مدت در ذهنم داشته‌ام و به نظر من تا زمانی که این موارد حل نشوند، فیلتر کردن و ساخت برنامه‌های مختلفی تلویزیونی مانند شوک و… هیچ تاثیر بر روی رفتار کاربران ایرانی نخواهد داشت. چیزی که مسئولین ایران همچنان علاقه‌ای ندارند به آن توجه کنند این نکته است که برای ایجاد یک سرویس محبوب تنها ایجاد آن سرویس مهم نیست، بلکه حاشیه‌های آن بسیار مهم‌تر هستند. مثلا داشتن قوانین مدون برای حفاظت از حریم خصوصی افراد به گونه‌ای که فلان مقام با یک زنگ تلفن نتواند حریم خصوصی فردی را بشکند و اطلاعات محرمانه مربوط به او را بدست آورد.

برای موفقیت در دنیای تکنولوژی، داشتن تکنولوژی هنر نیست، مدیریت آن براساس قوانین و اصول مشخص هنر است که متاسفانه ما تا رسیدن به این جایگاه سال‌ها فاصله داریم.